Дәстүрлі және дамыта оқыту жүйелерін салыстыру

Дамыта оқытуда баланың ізденушілік-ойлау әрекетін ұйымдастыру басты назарда ұсталады. Ол үшін бала өзінің бұған дейінгі білетін амалдарының, тәсілдерінің жаңа мәселені шешуге жеткіліксіз екенін сезетіндей жағдайға түсуі ксрек. Содан барып оның білім алуға деген ынта-ыкыласы артады, білім алуға әрекеттенеді. Сабақ мұндай жағдайда гөмендегідей 3 құрамдас бөліктерден тұратын болады.

- Оқу мақсаттарының қойылуы.

- Оны шешудің жолын бірлесе қарастыру.

- Жауаптарды тыңдағанда әроқушының өз ойын, пікірін айту мүмкіндіктері

Бұл - үшеуі дамыта оқытудың Д.Б.Әльконин-В. В. Давыдов жасаған жүйесінің негізгі компоненттері. Оқушы алдына оқу мақсаттарын коюда ешкандай дайын үлгі берілмейді. Мақсатгы шешу іштей талкылау, сосын жинактау арқылы жүзеге асады. Мұғалім сабақ үдерісін үйымдастырушы, бағыгтаушы адам рөлінде шешім табылған кезде әрқім оның дұрыстығын өзінше дәлелдей білуге үйретіледі. Әр оқушыға өз ойын, пікірін айтуға мүмкіндік беріледі, жауагітар іыңдалады. Әрине, жауаптар барлық жағдайда дұрыс бола бермес. Дегенмен әр бала жасаған еңбегінің нәтижесімен бөлісіп, дәлелдеуге талпыныс жасайды, жеке тәжірибесін қорытындылауға үйренеді.

Дәстүрлі оқыту әдістемесі негізінде метафизикалык (сандық,

мазмұндык) әдіснама, ал дамыта оқыту технологиясының негізінде диалсктикалык (интенсивті, сапалык, мәнділік) әдіснамасы жатыр деп айтуға болады. Дәстүрлі оқыту балада білім, білік, дағды алуға кажетті акыл, сана бар деп ессітгеп, сол акылға дайын білімді кұю керек деген көзқарасқа, ал дамыта оқыту бала бойьшдағы табиғи кабілетгерді, ойлауды, жаңа белсстерге көтеруді мақсат тұтатын принциптерге негізделген. Дәстурлі оқыту жаттауға, есте сақтауға, ал дамыта оқыту дербес жұмыс істеуге, алған білімді пайдалана білуге үйретеді.

Дәстүрлі және дамыта оқыту жүйелерінің негізгі белі ілерінін салыстырмалы сипагғамасы

Дамыта оқыту жүйесінде оқушылардың ойларын жетілдірудің маңызы зор.

Біріншіден — дамыта оқытуда білім даяр күйінде берілмсйді, оған оқушы өз оқу әрекеті арқылы кол жеткізеді. Сабақтың алғашкы ізденіс кезеңінде жаңа ақпарат жайлы не білетіндіктерін ортаға салып. мәселені өз беттерінше шешуге талпынады. Сөйтіп олар осы

мәселе туралы өз білімдерінің жеткіліксіз, таяз екенін сезіну арқылы сабаққа деген қызығушылықғары оянады, ішкі түрткілері пайда болады.

Екіншіден - дамыта оқытуда оқушы жоғары қиындьпаагы мәселелерді шеше отырып өзінін санасының саңылауларын ашады. Әр оқушының өзінін деңгейіне дейін дамуға қол жеткізе алады. «Жақсы оқушы», «Жаман оқушы» угымының болмауы, балаларды танымдык әрекеттерге ұмтылдырады, кұштарлығын арттырады.

Үшіншіден - оқушының жеке басын дамытатын басты құрал - ол өзінің әрекеті. Сол себепті дамыта оқытудағы оқыту әдістері оқушыны белсенді жұмыс жағдайына қоя отырып, мәселелерді, қайшылықғарды шешу мақсатын кояды.

Төртіншіден - дамыта оқыту жүйесінің нәтижелі болуы оқушы мен мұғалімнің арасындағы жаңаша қарым-қатынасы арқасында ғана өз жемісін береді. Сол себепті дәстүрлі жүйедегі әміршілдік стиль бұл жерде тиімсіз, оқушы - «орындаушы», «мұғалімнің тасасындағы» объект емес. Ол өз пікірін ашық айта, ойын дәлелдей, дәйектей алатын, сонымен қатар басқаның да ойын тындап, көзқарасын құрметтей білуге үйренеді.

Бүгінгі таңда мектепте бастауыш сынып оқушыларын оқытуда негізінен «Дамыта оқьгту» технологиясы басшылыққа алынады. Себебі қазіргі оқулықтар «Дамыта оқьпгу» технологиясына негізделе жазылған.

Сондыктан әрбір бастауыш сынып мұғалімі «Дамыта оқыту» технодогиясындағы сабақтың кұрылымын, әдіснамалык негіздерін толық меңгеріп, өз іс-тәжірибесінде шығармашылықпен қолдана білуі тиіс.

Багдарлау - мотивациялық кезең.

Бұл ксзең - оқу міндеттерін (ОМ) кою кезеңі. Дәстүрлі педагогикалық үй тапсырамасын тексеру барысының орнына алынған бұл кезең іпггей екі құрылымға бөлінеді.

Оқушылардың білімдерін бір деңгейге алып кслу. Оқушыларды жаңадан түсіндірілетін тақырыпка логикалық бірізділікпен алын бару үшін өткен сабақтың материалымен тыгыз байланыстыра отырып жаңа тақырыпты игеруіне қажетті тірек білімдердің барлығы өзектендіріледі.

Оқушылардың барлығын бірдей деңгейге жеткізіп алу үшін мұғалім алдын ала оқушылардың есіне түсіретін, толықтыратын.

бірдей мәреге жеткізетін тетік сұрактар мен тапсырмалар даярлайды.

Оқу міндеттерін (ОМ) айқындау.

Оқушыларға мазмұндық жағынан тізбектеле кұралған сұрақғар легі арқылы мұғапім оқушылардың өздеріне ОМ анықғауға басшылық жасайды. Соның негізінде оқушылардың жаңа тақырыпқа қарай бет бұруына жағдай жасайды-дагы, жаңа тақырыпты танып- білу мотивациясын қалайды.

Негізінде осы екі құрылым арқылы I кезеңде 7-8 тапсырма орындалады. Соның ең соңғысында оқушыға сұрак койылады немесе тәжірибе көрсетіледі. Оқушы неге таң қалады?

Өйткені оқушыға соңғы тапсырма мүлде таныс емес, Шындығында, бұл сұрак өткеннен туындап тұрады. Ал мұғапім өткен мен әлі өтілген оқу материалын шебер байланыстырып сұрак қою арқылы оқушылар үшін проблемалык жағдаят туғызады.

Проблемалык жағдаяттар туғызу - сабақгың ең күрделі де маңызды бөлшегі болып табылатындықған, бұл сәттің айкын отілуіне үлкен мән бере қарау керек. Өйткені басты тетік осы проблемалык жагдай туғызуда жатыр. Жаңа тақырыптың сәтті меңгертілуі осы түйінделген проблемалық, жағдаяттың қалай және қандай мазмұнда жасалғандығына тікелей байланысты.

Мұғалімге біз бұл сәтті былайша түсіндірер едік. Оқушылардың білетін біліміне сүйене отырып, жетекші сұрактар мен тапсырмалар арқылы біртіндеп тереңдей берген проблемалық жағдаят туғызу сәтін мұғалім тұтас бір көрініс ретінде оқушыларға сезіндіруі керек.

Оқушылардың осы сәтті сезінуі мұғалімге олардың таңғалысымен, кез болған проблеманы шеше алмаған қиналысымен танылады. Мұндай ерекше сәтгі туғызуда бастауыш сынып мұғалімі сол пәннің ішкі заңдылыктарын тауып ала білуі керек және мұғалім сол сәпі өзінің әмоционалдығын коса жұмсауы керек.

Туындаған проблемалык жағдаят оқушыларды осыны туғызған себептерді іздеуге күшті түрткі болады. Ал мұғалімнін сезімге толы сөзі мен түсіндіру барысы оқушылардың танымдык. Ізденімпаздык кабілеттерін оятып, іске қосуға күшті фактор ретінде қызмет атқарады.

XXI ғасыр Педагогикалык технологияның бір түрі - сын тұрғысынан дамыта оқытуда баланың ізденушілік зерттеушілік әрекетін ұйымдастыру алға койьшады.

Ол үшін бала өзінің бұған дейінгі білетін амалдары мен

тәсілдерінін жаңа мәселені шешуге жеткіліксіз екенін түсінетідей жағдайда болуы керек. Содан барып оның білім алуға ынта-ыкыласы артып, әрекеттенеді.

Сабақ 3 кұрамдас бөліктен тұрады:

- Оқу мақсаттарының қойылуы.

- Оны шешудің жолын бірлесе қарастыру.

- Шешімнің дұрыстығын дәлелдеу.

Бұл үшеуі дамыта оқытудың Д. Б. Әдьконин, В. В. Давыдов жасаған жүйесінің негізгі компонеттері.

Оқушыларға ешқандай дайын үлгі берілмейді. Мақсатты шешу, талқылау мен жинақғау арқылы жүзеге асады. Ал мұғалім тек ұйымдастырушы-бағытғаушы. Шешім табылған ксздс әрқім оның дұрыстығын өзінше дәлелдей білуге үйретілсді. Әр оқушыға өз ойын. Пікірін айтуға мүмкіндік беріледі. Жауаптары тыңдалады. Әрине, жауап үнемі дұрыс бола бермес.

Дамьгға оқыту жүйесінің тагы бір ерекшслігі - сынып оқушыларын жақсы-жаман деп бөлмей, олардың жетілуі, дамуы үшін қолайлы жағдай жасалуы тиіс.

Әр оқушының өз қабілеті жеткен жерге дейін еңбек етуі ойластырылған. Сол арқылы ол өзін дамыта алады. Мұғалім мен оқушының арасында жақсы қарым-қатынас туады. Ол үшін баланың жауабы мұқият тыңдалып, дұрыс мақталып, қатесін ептеп түзету керек. Сын тұрғысынан дамыта оқьгту сынак емес, ой-өрісті шывдау.

XXI ғасыр білімділер ғасыры болмақ. Білімділерді аялап тербетер, баптап өсірер тәрбие керек.

Еліміздің коғамның әкономикалык, саяси-мәдени дамуына үлес қосатын, әлеуметтік цивилизацияға көтертетін, қарасатын, денсаулығы мғлкты азаматгы тәрбиелеп шығару - меғстептің ұстаздар қауымынығғ бүгінгі тандағы басты міндеті.

Сондыктан мұғалімғғің алға койған маңызды міндетінің бірі - талабы таудай жеке тұлғаны іздеп табу. Оны өсіру. Әр оқугғғыдан қабілетін танып-біліп, дамытьғп, адам дәрежесіне жегкізу үшін жаңашьғл жұмыска бет бұру керек.

Қазіргі педагогика теориясына елеулі өзгерістер еніп, жаңа көзарастар пайда болдьғ. Әрі білім беру кұрьглымында казіргі заманғы педагогикалык технология өмірге келді.

«Техггология дсітніміз - кандай да болсын істегі, шеберліктегі, өнердегі адамдардың, ал педагогиакалык технология - педагогика-

лық мақсатқа қол жетудегі қолданылатын барлық қисынды ілім амалдары мен әдістемелік құралдардың жүйелі жиынтығы», - дси түсіндіреді В. Кларин.

Педагогикалық технология тәжірибеде жүзеге асатын педагогикалық жүйенің жобасы. Ал, педагогикалык жүйе дара тұлғаны қалыптастыруға бағытталған. Белгілі бір мақсатка жету жолындағы арнайы педагогикалық, ыкпалды ұйымдастыруға қажеті і өлшем. Байланыстардың әдістердің, кұралдардың жиынтығы.

Олай болса, дәл казір бізге осы педагогикалық технологияны дамыту, оның практикада пайдалану шарттарын білуіміз керек.